Tekstvormen: overtuigen, activeren en uiteenzetten

Bijgewerkt: 26 oktober 2022

Tekst is tekst, zou je denken. Maar zo zit het niet in elkaar, want elke tekst heeft een tekstvorm. Een tekst kun je in verschillende vormen gieten. Denk bijvoorbeeld aan een nieuwsbericht in een krant of op een nieuwswebsite. Een gedicht is ook een tekstvorm, net als een (kort) verhaal, blog, advertentietekst of een column.

Om welke vorm het ook gaat, elke tekst heeft een doel. Bij een nieuwsbericht (tekstvorm) ligt het doel op informeren (tekstdoel). En een advertentie wil activeren. Een verhaal heeft vaak als doel amuseren of informeren.

De meest gekozen doelen zijn overtuigen, activeren en uiteenzetten. Maar welke tekstvorm hoort bij deze doelen?

Tekstvorm bij overtuigen

Een tekst ontstaat nooit zomaar, deze heeft altijd een tekstdoel of schrijfdoel. De schrijver is hier bewust mee bezig. Maar het kan ook dat een schrijver hier helemaal niet bij stilstaat. Toch zal het doel uiteindelijk duidelijk naar voren komen.

Je wil middels een tekst lezers overtuigen. Bijvoorbeeld dat het eten van suiker slecht is voor de gezondheid. Of dat je bedrijf de beste service biedt. Binnen de politiek moet er ook veel overtuiging plaatsvinden. En wanneer iemand zijn mening deelt dan wil degene ook overtuigen.

“Overtuigen is de ander iets doen inzien en het is een manier van beïnvloeden”

Welke tekstvorm past het beste bij het doel overtuiging? Dit kan middels de volgende teksten:

Betoog

Een betoog is het weergeven van je mening. Het doel is de lezer overtuigen van die mening, waarbij het tweede doel kan zijn dat de lezer zijn/haar mening herziet.

Ingezonden brief (e-mail)

In kranten/tijdschriften of nieuwssites kom je vaak ingezonden brieven tegen, ofwel lezersbrief genoemd. Dit is een brief die je stuurt naar aanleiding van een publicatie. Middels de ingezonden brief geef je een mening weer.

Column

Een column is een kort stukje tekst van een bepaalde auteur, het wordt met regelmaat gepubliceerd. Bijvoorbeeld op een website, in een krant of tijdschrift. Een column kan heel goed dienen om te overtuigen.

Tekst van een toespraak

Moet je een toespraak houden en wil je hierbij vooral overtuigen? De tekst voor een toespraak is hier een geschikte tekstvorm voor.

Webtekst

Veel webteksten dienen ter overtuiging. Het schrijven van overtuigende webteksten is niet zo eenvoudig als het lijkt. Online lezers zijn een stuk luier en scannen de koppen in plaats van dat ze de gehele tekst lezen.

Tekstvormen die activeren

Een activerende tekst moet de lezer aanzetten actie. Dat kan van alles zijn, van het inschrijven voor een nieuwsbrief tot een product kopen. Maar actie bestaat ook uit een (andere) webpagina bezoeken of een reactie achterlaten. De activerende tekst geeft in eerste instantie informatie en zet de lezer vervolgens aan het denken. Dan komt de overtuiging en uiteindelijk de actie.

De activerende tekst vraagt dus om een goede opbouw. Daarom is het niet mogelijk om elke tekstvorm als activering te gebruiken.

Advertentie

Advertenties zijn bij uitstek geschikt om de lezer te activeren. Meestal zijn advertentieteksten zeer kort, voorzien van een pakkende titel en een CTA.

Folder

Fysieke winkels verspreiden vaak folders. Denk maar aan de speelgoedwinkel, kledingwinkel of de supermarkt. Folders moeten de lezers verleiden om een aankoop te doen.

Webtekst

Ook bij activeren zijn webteksten een goede tekstvorm. Dit kan in de vorm van een blog of een (kort) stukje tekst zijn. Veel schrijvers plaatsen het activerende stukje onderaan de tekst. Dit is dan niet echt een activerende tekst maar een andere tekstvorm met onderaan een CTA (Call To Action).

Wanneer je de lezer echt aan wil zetten tot actie, dan zou het activerende stukje ergens bovenaan of hooguit halverwege moeten staan. Om het onderaan nog eens te herhalen.

Geschikte tekstvormen voor een uiteenzetting

Het derde meest populaire tekstdoel is de uiteenzetting. Een uiteenzetting bestaat uit een informatieve tekst die vanuit een objectieve hoek is geschreven. Het gaat zich voornamelijk om het informeren van de lezer, of om uitleg geven.

Handleiding

Een handleiding, ook wel gebruiksaanwijzing, is het bekendste voorbeeld van een uiteenzetting. Deze tekstvorm kom je bij producten tegen, op verpakkingen van voedsel, maar handleidingen kunnen ook online staan.

Geboortekaartje

Een geboortekaartje is ter informatie: er staat op wie, wat en wanneer er geboren is. Deze tekstvorm is dus een uiteenzetting.

Nieuwsbericht

Zoek je een tekstvorm voor uiteenzetten? Dan is een nieuwsbericht hier zeer geschikt voor. Het is alleen ter informatie bedoeld, zonder de lezer te willen activeren of overtuigen.

Studieboek

Net zozeer is een studieboek ook geschikt voor uiteenzetten. De meeste studieboeken doen niks anders: de lezer moet iets worden bijgebracht.

Tekstvormen combineren

Het komt niet zo vaak voor dat twee of tekstvormen met elkaar gecombineerd worden, maar dit is wel mogelijk. Zo kan een geboortekaartje (tekstvorm) in de vorm van een nieuwsbericht worden gegoten.

Bijvoorbeeld wanneer een beroemdheid het vijfde kind krijgt en met de krant heeft afgesproken om in het nieuwsbericht tegelijkertijd informatie over de baby te publiceren. Dit zou dan het online geboortekaartje moeten zijn. Niet ideaal, maar het is dus wel degelijk mogelijk om twee tekstvormen samen te voegen.

Tekstendoelen met elkaar combineren komt veel vaker voor, en is ook een stuk makkelijker in de praktijk uit te voeren.

Waarom het belangrijk is om de juiste tekstvorm te kiezen

De meeste schrijvers (of opdrachtgevers) weten heel goed wat het tekstdoel is. Ze willen bijvoorbeeld hoger in Google staan, de lezer overtuigen, activeren, amuseren of informeren. De tekstvorm kiezen blijkt vaak een stuk lastiger te zijn.

Zo wordt soms ten onrechte gedacht dat een advertentie de lezer kan informeren of amuseren, maar dit zou niet het doel moeten zijn. Moet de lezer geamuseerd worden dan is het beter om een andere tekstvorm te kiezen, zoals een gedicht, blogpost of verhaal.

Twijfel je of je de juiste tekstvorm hebt gekozen? Probeer je altijd in te beelden hoe de tekst op de lezer overkomt. Zou je er zelf blij van worden, overtuigd van raken of actie ondernemen? Wanneer je twijfelt is het beter om je keuze met een professional te bespreken. Neem hiervoor gerust contact op.

---